-RAPOR-
T.C.
ARHAVİ KAYMAKAMLIĞI’NA,
İlgi: 26.02.2019 tarih ve 65464139-000-E.288 sayılı yazınız.
Artvin İli, Arhavi İlçesi, Arılı Köyü sınırları içerisinde, Kayadibi Yaylası Demirkapı mevkiinde, Arhavi-Dikyamaç Köyü Yaylası ana yolu üzerinde yer alan kaya resimleri (petroğlifler) 3 Eylül 2019 tarihinde yerinde incelendi. Kaya resimlerinin olduğu alan yaklaşık 2350-2485 m. rakımlı bir tepenin güneydoğu yamaçları üzerinde yer almaktadır (Resim.1). Resimler volkanik kökenli (bazalt?) muhtelif büyüklüklerde kaya parçaları üzerine yapılmışlardır.
Resim.1 Alanın genel görünümü
Büyük bir olasılıkla bu yamacın en yüksek kısmında yer alan kaya kütlesinin olduğu alanda (Bkz. Resim.2) kaya resimlerinin yapıldığı büyük bir pano bulunmaktaydı. Ancak doğal olaylar (donma-çözülme) nedeniyle bu kaya kütlesinin parçalanarak bloklar halinde yamaç boyunca yuvarlanmalarıyla, söz konusu pano üzerinde yer aldığını düşündüğümüz bazı sahneler yamaç boyunca dağılmışlardır. Üzerlerinde bazı petroğliflerin olduğu kaya blokları birbirinden bağımsız bir şekilde çok farklı konumlarda bulunmaktadır.
Resim.2 Resimli kaya bloklarının koptuğu tepe üzerindeki kaya kütleleri
Kaya resimleri genelde dövme tekniğinde yapılmış çeşitli sembollerden oluşuyor. Bunlar arasında Türklerde evren ya da tanrı damgası olarak bilinen sekiz dilimli daire (Resim.3), geyik, yaban keçisi, at üzerinde insan (atlı süvari ya da şaman), köpek ya da kurt, konsantrik daireler, güneş, tarak damgalar, uzun S kıvrımlar (yılan ya da canavar motifi) gibi çeşitli betimler görülmektedir.
Aralarında gravür (kazıma) tekniğinde yapılmış olanlar da bulunmaktadır (Resim.4). Demirkapı kaya resimleri içinde Türk boylarına ait bazı damgalar (tarak damga gibi) görülmektedir (Resim.5). Bunun yanı sıra runik alfabeye ait olabilecek bazı harflerin bulunması da olasılık dâhilindedir.
Resim.3 Tanrı damgası
Resim.4 Gravür (Kazıma) tekniğiyle yapılmış kapan (tuzak) motifi
Resim.5 Alanda bolca görülen tarak damgalardan bir örnek
Yapılan bu çok kısa süreli araştırma ile bu resimleri herhangi bir Türk boyuna bağlamak aceleci bir davranış olur. Ancak Demirkapı resimlerinin Erken Türk Kültürlerine ait önemli bilgiler sağlayacağı kuşkusuzdur. Ayrıca Demirkapı kaya resimlerinin gerek Anadolu kaya sanatına gerekse Türk boylarıyla ilgili resim geleneğine önemli ölçüde katkı yapacak özelliklere sahip olduğunu belirtmemiz gerekmektedir. Aynı zamanda bölgenin kültürel geçmişine hizmet edecek ve turizm potansiyelini geliştirecek özelliklere sahiptir. Bu nedenle bu alanda yapılması gereken işlemlere ait önerilerimiz aşağıda sıralanmıştır:
- Her ne kadar alan 1.Derece Arkeolojik Sit Alanı olarak tescil edilmişse de, alanda yeniden ölçüm ve tespit çalışmaları yapılarak sit alanının daha da genişletilerek kesin sınırları ortaya konulmalıdır. Nitekim yapılan bu inceleme çalışması sırasında yayla ana yolunun üst kenarında üzerinde figürler bulunan kaya blokları görülmüştür.
- Resimli kaya bloklarının olduğu alan yaylalara giden ana yolun hemen yakınında yer aldığı için çok sayıda insanın bunları görmek istediği fakat bilinçsizce bunları temizlemeye kalkıştıkları duyumlar arasındadır. Bu nedenle buranın I. derece bir arkeolojik sit alanı olduğunu ve kaya resimlerine zarar verilmemesi gerektiğini belirten uyarı levhaları konmasına acilen ihtiyaç bulunmaktadır.
- Alanda çok sayıda petroglifi taşıyan kaya blokları bulunmaktadır. Bunların tam anlamıyla sayısının tespit edilemediği düşünülmektedir. Konusunda uzman olan akademisyenlerden bir ekip oluşturularak bu alanda daha uzun süreli (1 Hafta gibi) ve daha detaylı tespitler yapılması gerekmektedir.
- Yaylalara yeni yollar açılmıştır. Bunlardan biri 2018 yılının son aylarında sit sahasının ortasından geçirilmiştir. Üzerinde kaya resimleri bulunan bazı taşların yamaç boyunca ana yol kenarına kadar yuvarlandığı görülmüştür. Çevrede çok sayıda yayla evleri yapılmakta ve bu evlerin yapımında kullanılmak üzere yol kenarından taşlar alındığı öğrenilmiştir. Bu tür resimli kaya parçalarının yayla evlerinin duvarlarında kullanılmak üzere yol kenarlarından alınması tehlikesi vardır.
- Kaya resimlerinin olduğu alan oldukça yüksek bir rakımda olup; kışın kar, bahar aylarında ise yağmur altında kalmaktadır. Sürekli yağmur alan sisli ve rutubetli bir ortamda kalan kaya resimlerinin doğal olaylardan etkilendikleri görülmüştür. Ayrıca insanların bilinçsizce yaptığı tahripleri de göz ardı etmemek gerekir. Bu nedenle alandaki tüm resimli kayaların tespit edilerek koruma altına alınmalarına acilen gereksinim vardır.
- Kaya resimlerinin olduğu kaya bloklarının yerinde korunması oldukça zordur. Bunların bölgede belirli bir alana taşınarak ve konservasyonları yapılarak kapalı bir alanda sergilenmeleri bu önemli kültür varlıklarına sahip çıkılması açısından önem arz etmektedir.
- Uygun bir yere taşınması sırasında parçalanması olası olan büyük kaya bloklarının yerinde koruma altına alınmasının uygun olduğu düşünülmektedir. 01.10.2019
Araş. Gör. Dr Yavuz AYDIN Prof. Dr. Harun TAŞKIRAN