Demirkapı Yaylası Kaya Figürleri (Petroglif)

Demirkapı(Nekna) yaylası kaya figürleri Arılı Köy sınırları içinde, Arhavi köyleri yaylaları özellikle Dikyamaç Köyü yayla yolu üzerinde eski patika yolunun hemen üstünde denizden 2200 m yükseklikte, Namazgâh adı verilen kayalık bir alanda bulunmaktadır. Kaya figürleri bilimsel adıyla petroglif olarak bilinir. Petroglifler bölgenin, yörenin ve aynı zamanda ülkenin tarihine önemli ışık tutan eserler olarak bilinir. Demirkapı yaylası kaya resimleri, bir dağ silsilesinden zamanla kopan iri taşların oluşturduğu geniş bir kuşak üzerindedir. Petrogliflerin bulunduğu kaya parçaları bu vadinin 2200 m ile 2600 m arasındaki kısmına serpilmiş durumdadır. Kayalık alanın hemen aşağısından Yusufeli-Sarıgöl-Arhavi yayla karayolu geçmektedir.

Kaya resimlerinin bulunduğu alan, yaylacılık faaliyetlerinin yoğun olarak yapıldığı bir bölge olup aynı zamanda yoğun araç trafiğin olduğu kara yolunun hemen üstündedir. Yerel yol ağları bölgedeki yaylaları birbirine bağlamaktadır. Ayrıca yeşil kuşak yayla yolu güzergahı üzerinde de yer alır. Bütün bu gelişmeler küçük kaya parçaları üzerinde bulunan bu tarihi eserlerin büyük tehdit altında olduğunu göstermektedir. Bu nedenle Petrogliftlerin bulunduğu bu alanın öncelikli olarak korunması gerekmektedir.

Derneğimizin girişimi ile Arhavi Kaymakamlığı tarafından, Ankara Üniversitesi Rektörlüğünden bir resmi yazı ile uzman ekipler tarafından figürlerin incelenerek bir rapor hazırlanması talep edilmiştir. Nitekim Ankara Üniversitesi Dil, Tarih ve Coğrafya fakültesi Arkeoloji bölümünden iki öğretim üyesi Prof. Dr. Harun TAŞKIRAN ve Dr. Yavuz AYDIN ile birlikte bölgeye 3 Eylül 2019 tarihinde gidilmiştir. Petrogliflerin bulunduğu alanda yapılan bilimsel araştırma ve incelemeye bölge köylerimizin muhtarları ve konu ile ilgilenen kişiler de katılmıştır. Yapılan incelemeler bir rapor halinde Arhavi Kaymakamlığına, Artvin Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğüne ve Kültür ve Turizm Bakanlığı Erzurum Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kuruluna gönderilmiştir. Bu raporda bu tarihi eserlerin korunması için yapılması gereken önlemler belirtilmiş ve bazı öneriler de yapılmıştır.

Raporun kısa özeti ise şöyledir.

T.C.

ARHAVİ KAYMAKAMLIĞI’NA,

İlgi: 26.02.2019 tarih ve 65464139-000-E.288 sayılı yazınız.

Artvin İli, Arhavi İlçesi, Arılı Köyü sınırları içerisinde, Kayadibi Yaylası Demirkapı mevkiinde, Arhavi-Dikyamaç Köyü Yaylası ana yolu üzerinde yer alan kaya resimleri (petroglifler) 3 Eylül 2019 tarihinde yerinde incelendi. Kaya resimlerinin olduğu alan yaklaşık 2350-2485 m. rakımlı bir tepenin güneydoğu yamaçları üzerinde yer almaktadır. Resimler volkanik kökenli (bazalt) muhtelif büyüklüklerde kaya parçaları üzerine yapılmışlardır.

Yapılan bu çok kısa süreli araştırma ile bu resimleri herhangi bir Türk boyuna bağlamak aceleci bir davranış olur. Ancak Demirkapı resimlerinin Erken Türk Kültürlerine ait önemli bilgiler sağlayacağı kuşkusuzdur. Ayrıca Demirkapı kaya resimlerinin gerek Anadolu kaya sanatına gerekse Türk boylarıyla ilgili resim geleneğine önemli ölçüde katkı yapacak özelliklere sahip olduğunu belirtmemiz gerekmektedir. Aynı zamanda bölgenin kültürel geçmişine hizmet edecek ve turizm potansiyelini geliştirecek özelliklere sahiptir. Bu nedenle bu alanda yapılması gereken işlemlere ait önerilerimiz aşağıda sıralanmıştır:

1-Her ne kadar alan 1.Derece Arkeolojik Sit Alanı olarak tescil edilmişse de, alanda yeniden ölçüm ve tespit çalışmaları yapılarak sit alanının daha da genişletilerek kesin sınırları ortaya konulmalıdır. Nitekim yapılan bu inceleme çalışması sırasında yayla ana yolunun üst kenarında üzerinde figürler bulunan kaya blokları görülmüştür.

2-Resimli kaya bloklarının olduğu alan yaylalara giden ana yolun hemen yakınında yer aldığı için çok sayıda insanın bunları görmek istediği fakat bilinçsizce bunları temizlemeye kalkıştıkları duyumlar arasındadır. Bu nedenle buranın I. derece bir arkeolojik sit alanı olduğunu ve kaya resimlerine zarar verilmemesi gerektiğini belirten uyarı levhaları konmasına acilen ihtiyaç bulunmaktadır.

3)-Alanda çok sayıda petroglifi taşıyan kaya blokları bulunmaktadır. Bunların tam anlamıyla sayısının tespit edilemediği düşünülmektedir. Konusunda uzman olan akademisyenlerden bir ekip oluşturularak bu alanda daha uzun süreli (1 Hafta gibi) ve daha detaylı tespitler yapılması gerekmektedir.

4)-Yaylalara yeni yollar açılmıştır. Bunlardan biri 2018 yılının son aylarında sit sahasının ortasından geçirilmiştir. Üzerinde kaya resimleri bulunan bazı taşların yamaç boyunca ana yol kenarına kadar yuvarlandığı görülmüştür. Çevrede çok sayıda yayla evleri yapılmakta ve bu evlerin yapımında kullanılmak üzere yol kenarından taşlar alındığı öğrenilmiştir. Bu tür resimli kaya parçalarının yayla evlerinin duvarlarında kullanılmak üzere yol kenarlarından alınması tehlikesi vardır.

5)-Kaya resimlerinin olduğu alan oldukça yüksek bir rakımda olup; kışın kar, bahar aylarında ise yağmur altında kalmaktadır. Sürekli yağmur alan sisli ve rutubetli bir ortamda kalan kaya resimlerinin doğal olaylardan etkilendikleri görülmüştür. Ayrıca insanların bilinçsizce yaptığı tahripleri de göz ardı etmemek gerekir. Bu nedenle alandaki tüm resimli kayaların tespit edilerek koruma altına alınmalarına acilen gereksinim vardır.

6)-Kaya resimlerinin olduğu kaya bloklarının yerinde korunması oldukça zordur. Bunların bölgede belirli bir alana taşınarak ve konservasyonları yapılarak kapalı bir alanda sergilenmeleri bu önemli kültür varlıklarına sahip çıkılması açısından önem arz etmektedir.

7)-Uygun bir yere taşınması sırasında parçalanması olası olan büyük kaya bloklarının yerinde koruma altına alınmasının uygun olduğu düşünülmektedir. 01.10.2019

Araş. Gör. Dr Yavuz AYDIN Ankara Üniversitesi Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesi	Prof. Dr. Harun TAŞKIRAN Ankara Üniversitesi Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesi

Bunun yanında Prof. Dr. Oktay Özgül tarafından 2019 yılında yapılan bilimsel çalışma sonuçları 2021 yılında orijinal araştırma makalesi olarak yayımlanmıştır. Araştırıcı makalesinde bu figürlerin korunması için benzer önerilerin ilgili bakanlığa sunulduğunu ifade etmiş, bölgenin önemini, korunması gerektiğini ve oluşabilecek tehlikeleri de vurgulamıştır. Bunlara bazı örnekler verelim;

– Kaya resimlerinin yer aldığı kayalık alan açısından en büyük risk; bu sahada sürdüğü anlaşılan erozyon nedeni ile kayaların parçalanması, korozyona uğraması ve benzeri nedenler sonucu yok olma ihtimalidir.

– “Bunun önüne geçmek için yerinde koruma dediğimiz bir yöntemle kayalara işaret verilerek koruma altına alınmaları ile ilgili yapılacak çalışmalar hakkındaki Kültür ve Turizm Bakanlığı’na 2019 yılında öneriler sunulduğu ifade edilmiş ve ilave olarak araştırıcı Demirkapı/Arılı kaya resimleri, bölgenin Eskiçağına yönelik belki de en eski kanıt olma özelliği taşıdığını belirtmiştir.

– Petrogliflerle ilgili sır perdesini ortadan kaldıracak bulguların, bu insanların mezarlarından geleceği düşünüldüğü ifade edilmiş ve gelecekteki araştırmaların mezarlar üzerine yoğunlaşması gerektiği vurgulanmıştır.

-Aynı çalışmada, 11 kaya üzerinde 56 adet figür tespit edildiği belirtilmiş ve Demirkapı yaylası kaya resimlerinin Erken Tunç Çağ’ı ve Orta Tunç Çağı’na ait olabileceği (3800-5000 yıllık) ifadesi kullanılmıştır.(Artvin Arılı (Demirkapı) Yaylası Kaya Resimleri, Prof. Dr. Oktay Özgül, Belleten, 85/304, 781-818, Aralık 2021).

Bütün bu bulgular Demirkapı yaylası kaya figürlerinin (Petroglif) Doğu Karadeniz ve ülkemizin eski çağ tarihi açısından çok önemli olduğunu göstermektedir. Göçer toplumların kullandığı anlaşılan bu bölgede yapılacak daha detaylı araştırmalar ile bu figürlerin sayısının daha da artacağı tahmin edilmektedir. Çünkü büyük veya küçük kaya parçalarının görünmeyen yüzeylerinde de benzer kaya figürlerinin bulunabileceği düşünülmektedir.

Ancak yapılan bu çok değerli araştırmalarda konu edilen korumaya yönelik önerilen önlemlerin alınan kararlarda kaldığı ve hala hiçbir fiili önlemin alınmadığını görüyoruz. Bunun böyle devam etmesi halinde petroglifler büyük zarar görebilecektir.

Prof. Dr. Maksut COŞKUN

DikyamaçDer Yönetim Kurulu Başkanı

Kaynaklar:

1.Artvin Arılı (Demirkapı) Yaylası Kaya Resimleri, Prof. Dr. Oktay Özgül,

Belleten, 85/304, 781-818, Aralık 2021.

2. Artvin İli, Arhavi İlçesi, Arılı Köyü sınırları içerisinde, Kayadibi Yaylası Demirkapı mevkiinde, Arhavi-Dikyamaç Köyü Yaylası ana yolu üzerinde yer alan kaya resimleri (petroglifler) hakkında rapor, Prof. Dr. Harun TAŞKIRAN, Araş. Gör. Dr Yavuz AYDIN, Ankara Üniversitesi Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesi Arkeoloji Bölümü, 01.10.2019.