Turbalığın Önemi (Prof. Dr. Maksut COŞKUN)

ARHAVİ DİKYAMAÇ VE ARILI KÖYLERİ TAŞLIK YAYLASI TURBALIĞI (BATAKLIK)

Sulak alanlardaki bitki ve diğer canlı artıklarının üst üste yığılması ve bu şekilde binlerce yıl kalmasıyla oluşan turbalıklar bitki, hayvan ve insan izlerini binlerce yıl bozulmadan intakt olarak saklayabilen doğal müze ve arşivlerdir. Turbalıklar içinde yaşayan canlıların yanında su ve çevresel faktörler nedeniyle gelen diğer canlıları oksijensiz ve steril ortamda bozulmadan saklanır. Bu nedenle turbalıklarda yapılan bilimsel çalışmalar bölgenin geçmiş tarihine ışık tutar. Bölgede binlerce veya milyonlarca yıl önce yaşamış bitki ve diğer canlılar hakkında bilgi elde edilir.

Turbalıklar veya Turba, geçmişten günümüze kadar birçok bilim insanı tarafından farklı şekillerde tanımlanmış olmasına karşın, yaygın olarak az veya çok miktarda suya doymuş ortamlarda çürümenin veya diğer deyişle ayrışmanın yeterli miktarda meydana gelememesi sebebiyle biriken bitki ve hayvan bileşenleri olarak tanımlanmaktadır. Gümümüzde dünya karasal alanların % 3’ü yani yaklaşık 4 milyon km² si turba kalınlığı 30 cm fazla olan turbalıklardan meydan gelmektedir. Buna karşılık, turba kalınlığı 30 cm’nin altında olan alanların büyüklüğü ise 5-10 milyon km² civarındadır. Turbalıklar önemli ekosistemler olup dünyada mevcut karbon rezervinin 1/3’ü ve küresel anlamda dünya su kaynaklarının %10’nu bu ekosistem içerisinde bulunmaktadır. En geniş turbalık alanı olarak Sibirya, Baltık denizi doğusu ile Kanada’nın kuzey kesimlerinde yer alır.

Kalınlıkları 3 m yi bulan turbalıklar ormanlık alanlarda ve orman sınırı üstünde yetişen bitki ve yaşayan hayvanların tarihi açısından da önemli tabiat varlıkları özelliğine sahiptir. Bu çeşit turbalıklarda bölgenin bitki örtüsü ve hayvan populasyonu hakkında önemli bilgiler verebilecek fosil kaynakları barındırmaktadır.

Ülkemizde bulunan 18 turbalıktan 6 tanesi Karadeniz Bölgesinde; Trabzon; Ağaçbaşı, Barma, Akboran ve Meryemana-Acısu yaylaları ile Artvin; Balıklı Ormanı ve Arhavi-Taşlık yaylasında bulunmaktadır.

Turba/Torf; kültür mantarcılığı, organik madde olarak çiçekçilikte, tarımda toprağı iyileştirmek, turba tezeği olarak enerji elde etmek, yakacak olarak ve benzer amaçlarda yaygın olarak kullanılmaktadır. Bunun yanında çevresel etkiler, küresel ısınma, tarım alanı elde etmek amacıyla turbalıkların yani bataklıkların kurutulması da çok ciddi bir tehdit oluşturmaktadır.

Türkiye’ deki turbalık alanlarının miktarı bundan 30-40 yıl önce 24.000 hektar iken günümüzde 3.000 hektara kadar düşmüştür. Turbalığı besleyen su kaynaklarının engellenmesi de ciddi tehdit unsuru olmaktadır. Özellikle ulaşım ağlarının yani kara veya demir yolu güzergahlarının seçiminde bu husus dikkate alınmalıdır. Turbalıklar yılda 1-2 mm kadar büyür yanı 1m kalınlıkta bir turbalık 1000 yılda oluşur. Bu kadar yavaş oluşum bu doğal hazinenin korunması gerektiğinin bir başka delilidir.

Bataklık semti olarak bilinen Turbalık Arhavi’den yaklaşık 30 km ve deniz seviyesinden de 1600 m yükseklikte yer alır. Alana ulaşım Arhavi ilçesi Arılı Köyü üzerinden sağlanmakta olup yaklaşık 1 saat sürmektedir. Arhavi-Nopapen yayla yolu üzeninde Taşlık Yaylası’ ndan 2-3 km sonra yer alan turbalığın büyük kısmı yayla karayolunun sağında, az bir kısmı ise yayla karayolunun solunda yer almaktadır. Yani yörede Bataklık mevkii adıyla bilinen bu turbalık, yayla yolu tarafından ikiye bölünmüş durumdadır (Foto. 1-6) Bu durum bataklığı besleyen su kaynağının engellenmesi anlamına gelmektedir. Bunun önüne geçmek için bu kısma geniş bir menfez konabilir ya da yol güzergahı bataklığın uzak çevresinden geçecek şekilde düzenlenebilir.

Foto. 1. Ortasından yol geçirilen ana turbalığın görünüşü (Maksut Coşkun, 2022).

Foto. 2. Ortasından yol geçirilen turbalığın yolun sol tarafında kalan kısmının görünüşü

(Maksut Coşkun, 2022)

Derneğimizin girişimleriyle Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü öğretim üyesi Dr. İsa Başköse tarafından turbalık alan hakkında hazırlanan raporda turbalıkların önemi vurgulanmış ve Taşlık Yaylası turbalığının korunması için gereken hususlar ayrıntılı olarak belirtilmiştir (Ek.1). Alanın fotoğrafları ile krokisini (Şek. 1) içeren

Şekil 1. Koruma altına alınması önerilen Taşlık Yaylası Turbalığı(Bataklık) uydu fotoğrafı.

(― koruma altına alınması önerilen turbalık alanı sınırı, ― Rize-Artvin il sınırı)

bu rapor 7.6.2021 tarihinde Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Artvin İl Müdürlüğüne gönderilmiştir. Bu raporda teklif edilen koruma alanı sınırlarını gösteren krokiye de yer verilmiştir. Bu başvurumuz nedeniyle ilgili Müdürlüğün bir uzmanı turbalık alanda inceleme yapmış ve hazırladığı raporu Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Trabzon Bölge Müdürlüğüne göndermiştir. Henüz bu konu ile ilgili bir çalışma tarafımıza ulaşmamıştır. 15.2.2024

Prof. Dr. Maksut Coşkun

DikyamaçDer Yönetim Kurulu Başkanı

Ekler:

Ek 1–Artvin İli Arhavi İlçesi Taşlık Yaylası Turbalığı Önemi Ve Korunması Hakkında Bilimsel Rapor, Dr. Öğretim Üyesi İsa BAŞKÖSE, Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölüm, 7.06.2021.

Ek 2– 1985, 2021ve 2022 yıllarında çekilmiş fotoğraflar (Foto (3-6), Maksut Coşkun)